Okuma Alışkanlığı

Çocuklar Niçin Okuma İhtiyacı Duyarlar?

 

Öncelikle kitap okumanın çocuk için bir ihtiyaç olmadığı, fakat gelişen bir alışkanlık olduğu düşünülmelidir. Uygun bir yönlendirme ile bu alışkanlık zaman içinde, çocukta bir ihtiyaç haline dönüşebilir. Dolayısıyla bu alışkanlığın kendi kendine kazanılmamasını beklememek gerekir. Bu alışkanlık ancak anne babanın meraklı ilgisi, çocuğun zevklerini keşfetmesi ve çocuklarına örnek olmaları ile gelişebilecektir.

Kısacası, okuma zevki kendiliğinden gelişmek yerine çocuğun anne babası, bakıcısı, kardeşleri, öğretmen ve arkadaş ilişkileri ile örülü sosyal ortamda gelişir. Çocuk için okuma yazmayı ilginç ve anlamlı hale getirecek olanlar yetişkinlerdir.

Kitap Okumak Çocuğun Ruhsal Dünyasında Neleri Tamamlar?

Kitap okunulan veya okuyan çocuk alternatif bir dünya, başka hayatlar hayal edebilme şansına sahip olur. Yani kendini “şimdi ve burada”dan çıkararak, farklı bir dünyaya girebilir. Aslında hikayelere dalabilmek; başkalarını anlayabilme, kendini onların yerine koyabilme kısacası empati kurma becerisinin en önemli fırsatlarından biridir. Sayısız muhtemel hayattan haberdar olan ve sınırsız problem çözme alternatifi ile tanışan çocuğun daha esnek, daha anlayışlı ve hayatın farklı renklerini görebilen çocuklar olmasını bekleriz.

Kitaplar, çocukların yaşadıkları iç çatışmaları kolayca yansıtabilecekleri ve yara almadan halledebilecekleri alanlar sağlamak açısından da, çocuk ruh sağlığı için çok önemlidir. Örneğin, oynadığı oyunlarda öfkelendiği çocuklara karşı hissedilenler veya anneye karşı hissedilen kızgınlık ve kötüleme hisleri açık açık ifade edilemezken, Cinderella’nın hikayesinde üvey anneye duyulan öfke üstünden birçok çocuk bu duygusunu işleyebilmektedir. Kırmızı Başlıklı Kız öyküsünde, kurdun karnını kesip büyükanneyi kurtarma sahnesi genelde çocukların doğum fantezisine çok benzediği için, bu duygunun çalışılmasına hizmet edebilmektedir. Tıpkı bu örneklerde olduğu gibi, pek çok klasik öyküde çocuklar için çok anlamlı psikolojik çözümlemeler bulunabilmektedir. Ancak son zamanlarda ailelerin bu tip öyküleri çok sarsıcı ve vahşi buldukları için okumaktan uzak durduklarını görüyorum. Halbuki uygun yaşlarda okunmak şartıyla, bu klasik hikayelerin bir amaca hizmet ettiğini düşünüyorum. İnsan doğasının kötülüğü barındıran taraflarını, bu hikayeler üzerinden tanınmaya başlanmasının iyi olacağını düşünüyorum. Ayrıca çocuklar öyle sarsıcı durumlara maruz kalıyorlar ki bu öyküler onların yanında masum bile kalabilir.

Çocuğuma Zaralı Olabilecek Kitap Var Mı; Yaşa Uygunluk… vb?

Zararlı kitap denebilir mi bilmiyorum ama, yaşa uygun olmayan kitap istenen etkiyi bırakmayabilir, hatta ürkütücü olabilir. Mesela üç yaşında bir çocuğa katman katman açıldıkça vücudun daha da derinlerini kasları, kemikleri, iç organları vs gösteren bir kitap pek uygun düşmez. Bazen bu tip çok ansiklopedik yaklaşımlar, çocukta hiç fanteziye yer bırakmayan somut düşünceyi destekleyen bir yaklaşım olarak karşımıza çıkıyor. Aileler bu tip kitapları öğretici buluyorlar ya da anlatması basit oluyor diye düşünüyorlar; fakat çocuğun psikolojik olarak öğütebileceğinden fazlasını vermek, henüz ruhsal sindirim sistemi tam gelişmediği için zararlı olabilir. Burada yeri gelmişken hangi yaşta ne tür kitaplar okunabileceğini bir kez daha tekrarlayalım.

• 0-6 ay arasında, basit ve büyük resimli, parlak renkli kitaplar, tercihan kalın kartona basılmış olmalıdır. Bunların bazıları banyoya da girebilecek plastik malzemeden yapılanlar da olabilir. Tabii çocuk için çok tanıdık objelerin resimleri yer almalı.
• 6-12 ay arası, farklı dokuları ve yüzeyleri olan, başka bebeklerin resimlerinin de yer aldığı kalın kitaplar. Yine katlanabilen kumaştan plastikten kitaplar olabilir. Ağza alınıp kemirilebilecek gibi malzemeler tercih edilmelidir. Aile fotoğraflarının olduğu albümler de kullanılabilir.
• 12-24 ay arası, çocukların benzer aktiviteler yaptıkları resimlerin yer aldığı kitaplar ilginç olabilir. Merhaba ve hoşçakal demeyi teşvik edici pencereli kitaplar veya her sayfada sadece birkaç söz olan kitaplar uygun olabilir. Müzikalitesi olan kafiyeli anlatımlı kitaplarda basit olmak koşulu ile ilgi çeker bu aylarda.
  24-39 ayda, basit hikayeler anlatan hayvan, taşıt kitapları uygun olabilir. Açılınca içinden katmanlar çıkan kitaplar ilgi çekebilir.
• 3-5 yaş arası, kendisine benzeyen ve benzemeyen çocukların hayatlarını gösteren kitaplar ile sayı, renk, şekil vs gibi kavramları gösteren kitaplar önerilebilir. Bir şeylerin nasıl çalıştığını gösteren, mesela çöp kamyonu vs, gibi kitaplar faydalıdır. Ayrıca okula gitme, doktora gitme kardeş sahibi olma gibi konularla ilgili kitaplar da okunabilir.
• Daha sonraki yaşlarda da, klasik öykülerden; Peter Pan, Küçük Prens vs derken Spiderman’e kadar uzanan bir çizgiye gelebilirsiniz.

Eğitim Hayatına Ne Gibi Katkıları Olabilir?

Kitap okunan veya okuyan çocukların, okur yazarlık konusunda okul hayatında çok daha başarılı oldukları tüm araştırmalarda tespit edilmiştir. Okuma yazma sembolleri anlamlara çevirmekle ilgili bir süreçtir. En erken dönemde resimleri, sonra onun altındaki sözleri bir anlama dönüştürmeyi öğrenen çocuk, okuma yazma işleri ile karşılaştığında buna çok daha hazır olacaktır. Hikayedeki nakaratlarda sesleri takip eden, aynı sesle biten kelimeleri takip eden çocuk da, iş okumaya geldiğinde kafası seslerin içinde yoğrulmuş olduğu için zorlanmayacaktır.

Kitap Okumak Bir Oyuna Dönüştürülebilir Mi?

Tabii ki kitabı çocuğa bir görev gibi okumak bahsettiğimiz motivasyonu ve çocukta heyecan yaratma amacımızı sağlamaz. Bir kere çocuğa kitap okurken siz de onun beynini içindeki kıvrımlarda geziniyormuş gibi hissetmelisiniz. Çocukta ne etki yarattığınızı merak etmeli, izlemeli ve ona cevaplar verebilmelisiniz. Çocukla kitabın kapağına bakıp, bu hikayede neler olacağını ne anlatılacağını tahmin etmeli, konuya uygun ses tonlarında okuyup heyecanlı mimikler yapmalısınız. Sonuna doğru hikayenin nasıl biteceği konusunda tahminler yürütmeli ve bitince de bu öykünün nesini sevip nesini sevmediğinizi konuşmalı ve muhakkak yazarı ve çizerine de bir selam yollamalısınız. Ayrıca hikayedeki olaylarla çocuğun hayatındaki paralellikleri de konuşabilmeli ve belki başka bir gün bu öyküyü oyuna çevirip dramatize etmelisiniz. Gördüğünüz gibi layıkıyla yapmaya kalkınca çok kolay bir iş değil. Zaten her gün okuduğunuz her kitap için bunları yapamazsınız ama bir kısmı için, bir kaçını yapmakla işe başlanabilir.

Yetişkinler Tarafından Sevilen Çocuk Kitapları İle Çocuklar Tarafından Sevilen Çocuk Kitapları

Bence büyükler de çocuk kitaplarından çok şey öğrenebilirler. Aslında çocukları tanımak için çocuk kitabı okumak iyi bir yoldur. Ayrıca böylece çocuğunuzla ortak bir lisan geliştirebilirsiniz. Çocuklar genelde en kibar, en çalışkan ve iyi çocuk tiplerinin mutlu sona kavuştuğu kitapları sevmezler. Dolayısı ile bu noktada anne baba zevki ile çakışan bir durum söz konusudur. Ama çocukları kendi zevkimiz konusunda zorlamak pek anlamlı değildir, neler okuduklarını bilmek ve içeriğini konuşabilmek çok daha önemlidir.

 

 

 

Klinik Psikolog
Pedagog
İnci Vural